Harezmi bilim ve tarihe katkılarıyla dünya tarihinde öneml bir yer tutuyor. Peki, Harezmi kimdir, neyi keşfetti? Sizin için yanıtladık...
Harezmi Kimdir?
Harezmi, 9. yüzyılın sonlarına doğru yaşamış Fars bir bilgindir. Zamanına göre çok etkili çalışmalar yapmıştır. Özellikle matematik, astronomi, coğrafya ve algoritma alanlarında önemli katkıları olmuştur.
Harezmi’nin hayatı hakkında çok net bilgilere ulaşılamamıştır. Buna rağmen, 780’lerde Horasan bölgesinde yaşadığı tahmin edilmektedir.
Harezmi’nin, dönemin en ileri bilim merkezi olan Beytü’l Hikme’nin yöneticiğini yaptığı biliniyor. Günümüze erişen eserlerini de burada yazdığı tahmin ediliyor. Aynı zamanda saray astronomu olarak da görev yaptığı kaydedilmiştir.
Harezmi kimdir kısaca anlattık. Şimdi hayatına ve eserlerine bakalım.
Harezmi’nin Hayatı, Çalışmaları ve Eserleri
Harezmi’nin yaptığı çalışmalar bilim için oldukça önemlidir.
Harezmi’nin bilime en önemli katkılarından biri, Hint-Arap rakamlarını ve cebirin temellerini Batı’ya tanıtmasıdır. Bunlarla birlikte, trigonometri, cebir ve geometri üzerine önemli eserler kaleme almıştır.
Harezmi’nin Hayatı
Harezmi kimdir ve hayatı nasıl geçmiştir sorusunu cevaplarken önce esas adından bahsetmek gerekir. Harezmi’nin asıl adı, Ebû Ca'fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî’dir. Ancak El Harizmi olarak da bilinmektedir.
Harezmi, İranlı bir ailede, Horasan’ın Harezm şehrinde doğmuştur. Temel eğitimini de yine burada almıştır. Sonrasında Bağdat’ta bilimin daha fazla gelişmiş olduğunu öğrenir. İlme olan merakı ve yapmak istediği çalışmaları Bağdat’ta yapabileceğini düşünür.
İdeallerini gerçekleştirebilmek için Bağdat’a yerleşir. Dönemin Abbasi halifesi Mem’un, Harezmi’nin zekasını ve yeteneğini fark eder. Bunun sonucunda Harezmi’yi Antik çağ medeniyetlerine ait eserlerin olduğu Bağdat Saray Kütüphanesi’nde görevlendirir.
Harezmi’nin Çalışmaları
Harezmi, hayatındaki birçok çalışmayı Bağdat Saray Kütüphanesi’nde yapmıştır. Burada yaptığı çalışmalar sayesinde önemli bir gök bilimci ve matematikçi olmuştur.
Harezmi’nin ilk eserlerinden biri aritmetikle ilgilidir. Ancak bu kitabın orijinali günümüze kadar korunamamıştır. Kitabın günümüze ulaşamamasının sebebi Latince’ye çevrilmiş olmasıdır.
De Numero Indorum (Hint Rakamları Hakkında) adındaki bu kitapta on rakamlı hesaplama sistemini anlatmıştır. Batılı matematikçiler Romen rakamları yerine Hint rakamları kullanmayı bu eserden öğrenmişlerdir.
Harezmi’nin bu kitabı Batı dünyasını oldukça etkilemiştir. Daha sonraları bu hesaplama sistemine “algorism” demişlerdir. Bu nedenle Harezmi’nin ismi Batılı kaynaklarda “Algoritmi, Alkarismi” şeklinde de geçer.
Harezmi’nin Coğrafya ve Astronomi Alanındaki Çalışmaları
Harezmi, cebir alanındaki olduğu kadar astronomi alanında da bilgilidir. Abbasi halifesinin kurduğu gözlemevinde çalışmalar yaptığı bilinir. Harezmi, 828 ve 829 yıllarında yapılan dönence gözlemlerine matematikçi ve astronom olarak katılmıştır.
Bu alanda yazdığı Zij el-Sindhind adlı bir eseri vardır. Türkçe’ye Siddhanta’nın astronomik tabloları olarak çevrilmiştir. Bu kitabın içerisinde 166 adet takvimsel ve astronomik veri bulunmaktadır. 37 bölümden oluşan kitapta, bir sinüs değeri tablosu da vardır.
Bu çalışmaların yanında Harezmi, coğrafya alanında da çalışmalar yapmıştır. Ptolemy’nin coğrafya kitabını düzelterek yeniden yazmıştır. 830 yılında 70 bilim insanıyla birlikte çalışmış ve bir dünya haritası çizmiştir.
Dağ ve kum yuvaları hesaplamaları bulunmaktadır. Aynı zamanda dünyanın çevresini ve hacmini hesaplama çalışmalarında yer almıştır. Coğrafya alanında yazdığı Kitab üürat el-Ard adında bir kitabı da bulunmaktadır.
Harezmi’nin Matematik Alanındaki Çalışmaları
Harezmi’nin en önemli eseri, cebir konusunda ilk kez yazılan El-Cebr ve’l – Mukabele adlı kitabıdır.
Bu kitapta cebiri ilk kez sistematik bir şekle sokmuştur. Cebirin temellerini ilk kez oluşturan kişidir. Bu sayede cebir, matematiğin ayrı bir dalı olarak var olmuştur. Harezmi, “cebirin babası” olarak da bilinir.
Cebirsel düşünce matematik bilimi için oldukça önemlidir. Çünkü cebir, matematikteki birçok teoriyi birleştirebilen bir teoridir. Harezmi bu sistemle kendisinden sonra gelen tüm matematikçileri etkilemiştir.
Aynı zamanda El-Harezmi, sıfır rakamını ve x bilinmeyenini kullanan ilk kişidir. Kendisinden önce sıfır rakamı kullanmayan medeniyetlere bu sistemi öğretmiştir. Bu sayede, örneğin 300 yazmak isteyen bir Mısırlı, 3 tane 100 işareti çizmek yerine sıfırı kullanarak 300 yazabilmiştir.
Bu çalışmaları yanında, kitaplarında doğal sayıları doğru bir şekilde tanımlamıştır. Ayrıca, İkinci dereceye kadar olan polinom denklemlerinin çözülmesinin kapsamlı bir çözümlemesini yapmıştır.
Son olarak, birçok bilim tarihçisine göre sinüs ve kosinüsü de ilk kez Harezmi kullanmıştır.
Harezmi’nin Eserleri
Harezmi kimdir sorusunu cevaplarken onun eserlerinden de bahsetmek gerekir. Harezmi’nin eserleri aşağıdaki gibidir.
El-Harezmi’nin Matematik alanındaki eserleri şu şekildedir:
- El-Kitab’ul Muhtasar fi’l Hesab’il Cebri ve’l Mukabele
- Kitap al-Muhtasar fil Hisab el-Hind
- El-Mesehat
Harezmi’nin Astronomi alanındaki eserleri şu şekildedir:
- Zic-ul Harezmi
- Kitab al-Amal bi’l Usturlab
- Kitab’ul Ruhname
Harezmi’nin Coğrafya alanındaki eseri:
- Kitab surat al-arz
Harezmi’nin Tarih alanındaki eseri:
- Kitab’ul Tarih
Sıkça Sorulan Sorular
Harezmi neyi icat etmiştir?
Harezmi bir mucit değildir. Bir bilim insanı olarak önemli matematiksel ve bilimsel çalışmalar yapmıştır. En önemli çalışmalarından biri de cebirin temel prensiplerini açıklayan sistematik çalışmalarıdır.
Harezmi’nin insanlığa katkıları nelerdir?
Harezmi kimdir diye merak edenler, insanlığa katkılarını da araştırıyor. Harezmi yaşadığı dönemde matematik, coğrafya, astronomi gibi alanlarda birçok çalışma yapmıştır. Harezmi’nin insanlığa katkıları oldukça önemlidir:
- Matematik ve cebirin yaygınlaşmasını sağlamıştır.
- Ondalık konumsal sayı sistemini ve sıfır rakamını Batı dünyasına tanıtmıştır.
- Matematik ve bilimsel çalışmaları bilimsel yöntemin gelişmesine katkıda bulunmuştur.
- Coğrafya alanında yaptığı çalışmaları, coğrafya bilgisinin daha çok insana ulaşmasını sağlamıştır.
Harezmi Türk mü Fars mı?
Bilinen kaynaklara göre Harezmi, Fars kökenlidir. Peki, Harezmi nerelidir? Horasan’ın kuzeyindeki Harezm bölgesinin Hive şehrinde dünyaya gelmiştir. Ancak bazı kaynaklara göre Harzem Türkü olduğu da söyleniyor.
Harezmi’nin İslam’a katkıları nelerdir?
Harezmi kimdir konusunu araştıranlar, Harezmi’nin İslam’a katkılarını da merak ediyor. Harezmi’nin eserleri, İslam dünyasında bilginin yayılmasında etkili olmuştur. Aynı zamanda eğitim de bu sayede gelişmiştir.
Harezmi’nin en önemli özelliği nedir?
Harezmi’nin en önemli özelliği cebiri sistematik bir temele oturtmasıdır. Bu alanda yaptığı diğer çalışmalar ile cebirin matematiğin bir alt dalı olmasını sağlamıştır. Harezmi kimdir sorusunun en net cevabı, cebirin kurucusu olmasıdır.
Harezmi hangi dine mensuptur?
Harezmi’nin hangi dine mensup olduğu kesin olarak bilinmiyor. Ancak yaşadığı dönemde İslam dünyasında etkin olduğu ve eserlerini de Arapça kaleme aldığı biliniyor. Bu yüzden Harezmi genellikle İslam dini ile ilişkilendirilmektedir.
Harezmi’nin eğitim modeli nedir?
Harezmi’nin özel olarak bilinen bir eğitim modeli yoktur. Çünkü Harezmi, öncelikle matematikçi ve astronomdur. Dolayısıyla, Harezmi’nin eğitim modeli bir öğretim yöntemi değildir. Çalışmaları daha çok matematik ve bilim alanlarında metotlar olarak kullanılır.
